Khu vực Lưỡng Hà cổ đại là cái nôi của một nền văn minh mới. Nông nghiệp, kiến trúc và trật tự xã hội đều góp mặt rất sớm tại khu vực này. Các yếu tố môi trường thuận lợi cũng góp phần không nhỏ cho nền văn minh này phát triển.

“Lưỡng Hà” trong tiếng Hy Lạp cổ đại có nghĩa là “vùng đất giữa các con sông”. Hai sông được nhắc đến chính là sông Tigris và sông Euphrates. Nước của hai dòng sông chính là nguồn nước sinh hoạt chủ yếu cho các cư dân sống ở khu vực biên giới Iraq ngày nay và một phần lãnh thổ của Syria, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran.

Kelly-Anne Diamond, chuyên gia khảo cổ và lịch sử tại Đại học Villanova (Mỹ), cho biết: “Chúng ta biết rằng những thành phố đầu tiên, chữ viết đầu tiên và những công nghệ đầu tiên bắt nguồn từ khu vực Lưỡng Hà (Mesopotamia)”. Khu vực Lưỡng Hà cổ đại là nơi xuất hiện sớm nhất tại vùng Trung Đông cổ đại cách đây hàng nghìn năm. 



Cách mạng Đồ đá mới, hay còn gọi là cuộc Cách mạng Nông nghiệp chính là được bắt nguồn từ địa điểm này. Cuộc cách mạng này diễn ra cách đây gần 12.000 năm. Hai con sông Tigris và sông Euphrates là mồi lửa cho sự phát triển của các xã hội phức tạp tại Lưỡng Hà. Dọc theo hai con sông được xảy ra nhiều trận lũ lụt khiến đất đai xung quanh đều trở nên màu mỡ để trồng cây lương thực.

“Cuộc Cách mạng nông nghiệp đã biến đổi cuộc sống con người trên khắp hành tinh, và vùng đất Lưỡng Hà là nơi khởi nguồn quá trình này”, Diamond nhận định.

Các ngôi làng dần được hình thành khi người cổ đại được sống ở một địa điểm cố định thay vì liên tục di cư. Họ sẽ hình thành thói quen trồng trọt và thuần hóa động vật. Dần dần theo thời gian các thành phố sơ khai bắt đầu được hình thành. Từ các khi định cư nhỏ đã trở thành khu dân cư tập trung đông đúc, có những công trình kiến trúc đồ sộ hay sự phân công lao động, các tầng lớp xã hội và kinh tế khác nhau.

Sự thay đổi về khí hậu và môi trường tự nhiên cũng là yếu tố không nhỏ trong sự  phát triển nền văn minh ở Lưỡng Hà. Điều này phần nào cũng giúp người dân sống theo tập thể, có sự gắn kết hơn để cùng nhau bảo vệ, đối phó và nhanh thích ứng.

Môi trường tự nhiên nuôi dưỡng nền văn minh

“Nền văn minh không phát triển theo cùng một cách trong toàn bộ khu vực”, Hervé Reculeau, chuyên gia lịch sử về Lưỡng Hà cổ đại tại Đại học Chicago (Mỹ), cho biết. “Các xã hội đô thị phát triển một cách độc lập ở Nam Lưỡng Hà (khu vực ngày nay là miền Nam Iraq, nơi phát sinh nền văn minh của người Sumer) và Bắc Lưỡng Hà (bao gồm phía Bắc Iraq và một phần miền Tây Syria)”.

Khí hậu là một phần yếu tố vô cùng thuận lợi để nền văn minh nhân loại phát triển ở cả hai địa điểm. Khu vực Lưỡng Hà cổ đại cách đây khoảng 6.000 năm đến 7.000 năm có khi hậu ẩm ướt hơn nhiều so với  Trung Đông ngày nay.

“Các khu dân cư sớm nhất ở vùng Nam Lưỡng Hà phát triển gần một đầm lầy lớn, nơi cung cấp nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào cho xây dựng (cây sậy), thức ăn (động vật hoang dã, cá), cùng nguồn nước dễ tiếp cận cho việc tưới tiêu”, Reculeau nói. “Ngoài ra, đầm lầy cũng đóng vai trò kết nối với các tuyến đường biển trên Vịnh Ba Tư, giúp những người sống ở Nam Lưỡng Hà giao thương đường dài với các nơi khác”.

Theo Bảo tàng Anh, lúa mạch và lúa mì chính là cây trồng chính của nông dân Lưỡng Hà cổ đại. Họ không cần lo lắng quá nhiều về vấn đề tưới tiêu bởi ở vùng phía Bắc Lưỡng Hà lượng mưa đủ lớn để đảm bảo sự phát triển của cây trồng. Họ còn trồng nhiều loại cây khác nhau bao gồm đậu, dưa chuột, tỏi, rau diếp, nho, táo, sung hay đi đến những ngọn núi hoặc rừng rậm để chặt cây lấy gỗ và săn thú rừng. Thậm chí, còn có cả lấy sữa từ cừu, dê, bò để làm bơ, và giết mổ chúng để lấy thịt.

Diamond từng miêu tả rằng, cuộc Cách mạng nông nghiệp ở Lưỡng Hà được nhận định như một bàn đạp trong tiến trình phát triển của nhân loại, đó là cuộc Cách mạng Đô thị (Urban Revolution).

Tin liên quan

"Thiên thần” xây dựng kỳ quan nhà thờ cách đây 800 năm ở châu Phi. 

Nhiều thành phố đã mọc lên cách đây khoảng 5.000 đến 6.000 năm trước. Thành phố sớm nhất và nổi bật nhất là Uruk, một cộng đồng có tường bao quanh với 40.000 đến 50.000 cư dân. Những thành phố khác bao gồm Eridu, Bad-tibira, Sippar và Shuruppak, theo Ancient History Encyclopedia (Từ điển Bách khoa Lịch sử Cổ đại).

Hệ thống chữ viết cũng dần phát triển cùng với các tác phẩm nghệ thuật, kiến trúc phức tạp và bộ máy cai trị để giám sát hoạt động nông nghiệp, thương mại và tôn giáo bởi người Sumer. Họ không ngại việc giao lưu học hỏi thêm kiến thức. Người Sumer sẽ góp nhặt những tinh hoa của các dân tộc cổ đại khác [ví dụ làm đồ gốm, dệt vải] và tìm cách thực hiện chúng trên quy mô lớn.

Những ngôi đền bằng gạch với những hốc và rãnh phức tạp được tìm thấy tại khu vực Bắc Lưỡng Hà. Các nhà nghiên cứu phát hiện nơi đây đã phát triển các khu đô thị của riêng mình như Tepe Gawra. Mọi điều đang dần chứng minh về một nền văn hóa phong phú và độc đáo.

Môi trường sống thay đổi

Khí hậu thay đổi cũng là một phần trong sự phát triển của nền văn minh Lưỡng Hà. “Vào khoảng 4.000 năm trước Công nguyên, khí hậu trở nên khô hơn và dòng chảy của các con sông mất ổn định”, Reculeau giải thích.

Người dân khu phía Nam Lưỡng Hà phải làm việc tích cực và hợp tác chặt chẽ với nhau để tiếp tục tồn tại. Bởi những đầm lầy nơi đây dần biến mất, những khu định cư với đất đai canh tác cần được tưới tiêu thường xuyên lại mọc lên. Điều này buộc họ phải tạo ra một bộ máy cai trị khi cấu trúc xã hội phức tạp hơn. 

Nhưng ngược lại,  ở phía Bắc Lưỡng Hà, người dân phải đối mặt với khí hậu khô hạn. “Khu vực này có sự chuyển đổi thành một tổ chức xã hội ít phức tạp hơn. Người sân sống chủ yếu dựa vào các làng và sự đoàn kết trên quy mô nhỏ”, Reculeau cho biết.

Akkad và Babylon là hai trong số những đế chế được xem là lớn nhất và mạnh nhất thời cổ đại. Cuối cùng thì vùng đất Lưỡng Hà cũng nhìn thấy sự nổi dậy của hai đế chế lớn.

Chủ đề liên quan