Nằm tại thành phố biển Nha Trang tỉnh Khánh Hòa, đền tháp Po Nagar được xây dựng bắt đầu vào thế kỉ 8 đến thế kỷ 18. Hiện là pho tượng thờ phụng lâu dài nhất cho đến tận ngày nay. 




Sự xuất hiện của các bia ký cổ


Theo vài nguồn thông tin, khu đền tháp có khoảng 20 bia ký cổ, cả bằng chữ Phạn và chữ Champa cổ. Nhưng trước đó từng bị cướp phá trong chiến tranh. Cụm đền tháp cũng là một trong số di tích lưu giữ được nhiều bia ký Champa cổ nhất ở miền Trung. Tuy đã từng phải sửa lại các tượng thờ nhiều lần vì tàn phá của chiến tranh nhưng những gì còn xót lại đã góp một phần nhỏ vào công cuộc trao lại tri thức lịch sử cho thế hệ sau. 



Nội dung các bia ký đã miêu tả đến một ngôi đền bằng gỗ. Ngôi đền được nằm ở  trên ngọn đồi thấp ở cửa biển xứ Kauthara. Nó đã bị thiêu rụi và bị đánh cắp  nhiều linh vật. Năm 784 công trình được sửa lại nhờ quyết định của vua Satyavarman. Sau này nó được phục dựng lại và thêm nhiều linh vật. Trong đó có cả một bức tượng nữ thần Bhagavati. 

Tưởng rằng mọi chuyện đã yên ổn cho tới năm 918, tượng nữ thần Bhavagati được vua Indravarman III được vua cho làm lại bằng vàng lại bị cướp đi. Khi đó người Khmer vừa tấn công Kauthara vừa đốt phá. 

Nhưng câu chuyện không dừng lại ở đó khi sóng gió lại một lần nữa ập đến ngôi đền. Câu chuyện bị đánh cặp lập lại và lần này chính là bức tượng nữ thần Bhagavati. Bị đánh cắp ngay sau khi được phục dựng khoảng 30 năm. Vào năm 965, tượng nữ thần Bhavagati  được dựng lại và làn này nguyên liệu chính là đá. Nhiều biến cố xảy ra khiến  khu đền tháp này tạm thời bị “bỏ rơi” một thời gian sau khi chuyển  kinh đô Champa từ Virapura (vùng Phan Rang ngày nay) đến Indrapura ở phía bắc (Quảng Nam ngày nay) vì có sự thay đổi triều đại. 

 Việc bị đánh cắp quá nhiều lần khiến tượng nữ thần Bhavagati không còn đề cập đến khu đền Po Nagar như thế nào nữa. Nữ thần Bhagavati (tính nữ của thần Siva) sau này là nữ thần Po Inu Nagar (hay Po Nagar) – Nữ thần Mẹ xứ sở của người Champa và dần dần trở thành thánh Mẫu Thiên y Ana. Người Việt ngày nay vẫn có phong tục thờ cúng này. 

Nhiều nghi vấn được đặt ra với bức tượng đá hiện nay đang đặt tại tháp chính của khu đền tháp Po Nagar có phải được vua Jaya Indravarman I cho dựng từ năm 965 hay không? 


Lí giải của các nhà nghiên cứu

Câu chuyện về bức tượng thờ ở tháp chính có thể là bức tượng đá được Jaya Indravarman I dựng vào năm 965 được đưa vào khi nghiên cứu về khu đền tháp Po Nagar cùng các di vật tại đây ở đầu thế kỉ 20. Đây là nghiên cứu của H. Parmentier  trong tác phẩm Thống kê khảo tả các di tích Chàm ở Việt Nam(Inventaire descriptif des monuments Chams de L’Annam - H. Parmentier, Paris 1909). Nhưng cuối cùng thì ông chỉ nhắc đến chứ chưa hề đi sâu. 

Sau này có một nghiên cứu cụ thể của mình về pho tượng đá được thờ trong ngôi đền chính ở khu đền tháp Po Nagar ở Nha Trang trong tác phẩm Sự phát triển của nghệ thuật               Champa (L'art du Champa et son evolution - Toulouse, 1942). Đó là sự đề cập sau khi tìm hiểu về phong cách nghệ thuật  của Phillippe Stern - một nhà nghiên cứu người Pháp, ông ấy nói rằng “chiếc bệ và tấm ngai tựa của pho tượng có niên đại sớm (thuộc vào đầu phong cách Mỹ Sơn A1) còn bản thân pho tượng thì không cùng với phong cách tấm ngai tựa, và có thể được làm lại vào giữa thế kỷ XI”  - theo Tháp Bà Thiên y Ana, hành trình của một nữ thần (Ngô Văn Doanh, NXB Trẻ 2009).


Tin liên quan 

Bức bích họa cổ nghìn năm tuổi bất ngờ được khai quật


Bức tượng dường như trở thành tâm điểm thu hút sự chú ý của các nhà khoa học,  khảo cổ học, dân tộc học và sử học nghệ thuật. Khi ngay sau đó Jean Boisselier - một nhà khảo cổ học, dân tộc học và sử học nghệ thuật người Pháp tiếp tục đưa ra những khám phá chuyên sâu về cấu tạo và các họa tiết trang trí phía trước, phía sau lưng ngai tựa của bức tượng, các chi tiết nhỏ trang trí trên thân tượng trong tác phẩm Tượng Champa (La statuaire du Champa, Paris 1963)  vào năm 1963. Cuối cùng ông cho rằng niên đại của pho tượng ở vào khoảng cuối thế kỷ 10. 

Dựa vào các dữ liệu đã được nhiều nhà nghiên cứu tiến hành trước đó,  các nhà khảo cổ Việt Nam một lần nữa nghiên cứu bức tượng ở đền tháp Po Nagar một cách nghiêm túc, cẩn thận. Nhưng tiến độ quá trình nghiên cứu này vướng phải một vài rắc rối vì thời gian trước đầu tượng và 2 tay đã bị người Pháp lấy đi. 

Pho tượng Mẫu hiện đang được thờ phụng tại tháp chính Po Nagar chính là pho tượng nữ thần được vua Jaya Indravarman I cho dựng vào năm 965. Đây chính là kết luận của nhóm nghiên cứu của ông Ngô Văn Doanh. Sau khi đã tìm hiểu kỹ lưỡng về cấu tạo cho tới các chi tiết đồ trang sức được điêu khắc. Thậm chí cả nếp nhăn được khắc họa trên bụng tượng, các bộ phận của pho tượng. Phần đầu tượng và 2 tay bị lấy đi hiện đã được phục chế bằng vật liệu khác. 

 



Chủ đề liên quan