Triển lãm 3D “Thưởng - phạt: Chuyện xưa chưa cũ” là lần đầu tiên giới thiệu tới công chúng 80 văn bản đặc sắc từ khối Châu bản triều Nguyễn

 

Thưởng Tết theo thứ bậc



 Triển lãm “Thưởng - phạt: Chuyện xưa chưa cũ” được mở ra với mục đích để tìm hiểu chính sách thưởng phạt dưới triều Nguyễn và hơn thế nữa là đưa những bài học dùng người và thuật trị quốc của tiền nhân đến gần hơn với con người thời nay.


 Tin liên quan

Kỳ quan thế giới cổ đại vẫn đứng sừng sững cùng thời gian vượt thiên tai, chiến tranh


Lãnh đạo Trung tâm Lưu trữ quốc gia I cho biết, trong chương trình Kỳ họp Quốc hội khóa XV coi đây là thuật dùng người và cũng là quy luật trị quốc muôn đời. Nội dung bàn về vấn đề trọng dụng nhân tài và thưởng phạt nghiêm minh. Bộ Nội vụ cũng đang xây dựng đề án quốc gia về vấn đề thu hút trọng dụng nhân tài.

 

Lời vua Minh Mạng: “Người có công phấn khởi, mà người có tội biết răn chừa” đã đề cao chuẩn mực Nho giáo. Từ đó có thể thấy rằng tuy thời đại quân chủ dù có nhiều hạn chế nhưng luôn phân minh rõ ràng trong thưởng - phạt. Bản Tấu của bộ Công vào năm 1874, vua Tự Đức phê việc nghỉ Tết Nguyên đán: “Từ 28 tháng Chạp đến mùng 8 đầu xuân mới làm việc, để binh lính thợ thuyền đều được nghỉ ngơi. Nếu có công việc khẩn cấp không thể hoãn thì xin riêng, vẫn cho làm việc”.

 

“Đi trước có một người thừa hành lệnh và theo sau có người mang lọng che. Lọng rõ là không phải che nắng, che mưa cho món quà mà là tăng phần uy nghi cho vật phẩm triều đình. Cho dù đó chỉ là món quà bình dị - một trái lê”. Ở đây ta có thể thấy dù món quà đó có giá trị lớn hay chỉ là món quà nhỏ thì nó cũng được trao tặng cho quan lại mỗi dịp năm mới bằng nghi thức hết sức long trọng. 

 

Nhà vua sẽ ban thưởng cho hoàng thân, bá quan văn võ vào đúng dịp Tết, khác hơn so với ngày nay. Ngày mùng 1, nhà vua ban yến thưởng Tết cho các hoàng thân, quan văn từ ngũ phẩm, võ từ tứ phẩm trở lên.  Vào mùng 2, vua đến làm lễ Tiến tân và chiêm bái tại điện Phụng Tiên, ban thưởng yến tiệc và tiền vàng cho các quan văn từ lục phẩm, võ từ ngũ phẩm trở xuống. Qua đến ngày mùng 3, vua đến Thái miếu làm lễ, sai các hoàng tử, hoàng thân đến tế. Khi đó, vua sẽ ban yến cho biền binh, lính thợ trấn giữ ở các đồn lũy.

 

Có thể nói thời vua Minh Mạng, việc thưởng tết được thực hiện rất long trọng và chi tiết. Nhưng dưới triều vua Gia Long, khi đó đất nước vừa thống nhất và đang trong quá trình bình ổn thì chuyện thưởng Tết sẽ không được nhắc đến quá nhiều. 

 


Văn bản của bộ Hộ vào năm 1826 ghi việc ban thưởng cho quan lại như sau:

“Tết Nguyên đán sắp tới, Trẫm sẽ ăn Tết cùng các khanh. Ngày hôm đó, truyền ban yến tiệc một bữa và tùy theo thứ bậc mà ban thưởng bạc. Hoàng tử và chư công, mỗi người thưởng 20 lạng; quan văn, quan võ hàm chánh nhất phẩm, mỗi người 12 lạng; tòng nhất phẩm 10 lạng; tòng tam phẩm 4 lạng; chánh tứ phẩm 3 lạng… Thị nội, đội trưởng, suất đội, cai đội… đều được thưởng mỗi người 1 lạng và đều cho dự tiệc”.

 

Quà Tết cho người cao tuổi

 


Quà Tết lúc này không chỉ dành riêng cho quan lại, binh lính mà nhà Nguyễn cũng rất quan tâm tới người cao tuổi. Trong các khoản ban ơn cho quân dân vào Tết Nguyên đán năm 1827, có một khoản ghi rằng: Người 80 tuổi trở lên cấp cho một súc vải, một phương gạo; người 90 tuổi trở lên cấp cho một súc lụa, hai phương gạo; người 100 tuổi trở lên cấp cho hai súc lụa, một súc vải và ba phương gạo. 

 

Bất kể là ai trong xã hội cũng đều được quan tâm. Người nghèo khổ túng quẫn, cô quả, tàn tật…  thì quan lại các địa phương phải lưu tâm cấp dưỡng. Kể cả những người phạm tội, bị cách chức hay giáng chức nếu chưa được thi hành án đều sẽ được hưởng ân điển. Qua đó, ta cũng thấy được sự nghiêm minh trong “thưởng - phạt” dưới triều Nguyễn, vừa thưởng để khuyến khích hay phạt để răn dạy nhưng cuối cùng vẫn chừa cho những kẻ sai đường lạc bước một cơ hội chuộc tội. 

 

Châu bản ngày 7/12 năm 1833 ghi việc phóng thích một viên quan can án: “Tình cảnh cũng đáng được xem xét lượng thứ”. Tư liệu khác năm Thiệu Trị 4 (1844), có viên Bố Chánh sứ Tuyên Quang mắc tội bị giáng một cấp nhưng được vua gia ân, tạm cho lưu nhậm để chuộc tội: “Nếu hết hạn vẫn không có công trạng gì thì tội càng thêm nặng, lại nghiêm trị không tha”.

 

 

Chủ đề liên quan